Sóweczka zwyczajna

Gatunek niewielkiego ptaka z rodziny puszczykowatych (Strigidae).

Zamieszkuje lasy północno-wschodniej Europy oraz Azji, aż po wschodnią Syberię i rzekę Amur, lokalnie występuje na górzystych obszarach Europy Środkowej. Gnieździć może się też w bardziej południowych rejonach. Północne populacje częściowo wędrują na południe (samice są bardziej skłonne do wędrówek). Uważana za relikt polodowcowy w Alpach, Pirenejach, średnich górach w Czechach i Niemczech.

W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy w górach, na Dolnym Śląsku (Sudety i Bory Dolnośląskie), w Karpatach i na północnym wschodzie kraju (przede wszystkim w Puszczy Białowieskiej, północne Podlasie). Poza tymi regionami widywana bardzo rzadko.

To najmniejsza sowa występująca w Europie. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego, jedynie samice nieco większe. Ma krępą sylwetkę. Okrągła głowa niewielka (proporcjonalnie mniejsza niż u włochatki lub pójdźki), spłaszczona, tułów okrągły z krótkim, brunatnym ogonem. Szara szlara słabo zaznaczona z kilkoma współśrodkowymi pręgami barwy brązowej. Nad małymi żółtymi oczami krótkie białe brwi. Głowa i grzbiet brązowe z białymi lub kremowoszarymi prążkami, gęstymi i drobnymi na głowie. Największe plamy pokrywają barki. Spód ciała biały z podłużnym, ciemnobrązowym plamkowaniem. Krótki ogon pokryty jaśniejszym, poprzecznym prążkowaniem (5 paskami), podobnie prążkowane lotki. Jest charakterystycznie zadarty do góry. W pozycji siedzącej ogon sięga daleko poza czubki skrzydeł, a gdy ptak jest zdenerwowany porusza nim nerwowo na boki, podobnie jak dzierzba, lub w górę i w dół, jak strzyżyk. Skok i palce gęsto pokryte miękkimi piórami. Młode osobniki ciemniejsze, z jednolicie ciemnobrązowymi bokami.
W locie przypomina sylwetką szpaka - skrzydła zaokrąglone, ogon wachlarzowato złożony. W powietrzu porusza się falistym torem, jak pójdźka lub prostoliniowym, jak lata szpak. Pod względem rozmiaru dorównuje drozdowi śpiewakowi, choć potrafi złowić zdobycz tej samej wielkości, co ona.

Rozmiary

długość ciała 

ok. 17 cm

rozpiętość skrzydeł 

ok. 35–45 cm

Masa ciała

ok. 55–80 g
Głos godowy i terytorialny samca to monotonne gwizdy o zróżnicowanej długości i wysokości. Głos godowy jest mniej donośny i niższy od terytorialnego. Samica odzywa się bardzo wysokimi, długimi piskami na granicy ludzkiej słyszalności. Poza sezonem lęgowym (od późnego lata do wczesnej wiosny) obie płci odzywają się tzw. głosem zimowym – serią krótkich, przyspieszających gwizdów o wznoszącej się melodii. Sóweczki odzywają się w dzień, zwłaszcza o świcie i o zmierzchu, bardzo rzadko nocą (tylko w jasne, księżycowe noce oraz krótko po zajęciu terytorium).
Gatunek osiadły, ale osobniki z gór i północy podejmują wędrówki, uciekając przed niekorzystnymi warunkami zimowymi. Sóweczki są aktywne głównie o świcie i o zmierzchu, a także nocą. Widywana najczęściej na czubkach świerków i innych drzew, charakterystycznie zadzierając ku górze ogon i kiwając się. Lot falisty, podobny do lotu dzięcioła. Na krótkich odcinkach lot bardzo szybki i zwinny. Nie jest to ptak bardzo płochliwy, ale w dzień trudno go zauważyć, bo przesiaduje zwykle w gęstwinie gałęzi drzew. Łatwiej ją spostrzec kiedy rano i wieczorem przelatuje od miejsc swojego odpoczynku na wybrane przez siebie punkty obserwacyjne z których wypatruje ofiar.
Starodrzewy (iglaste i mieszane) o bogatej strukturze, zwłaszcza podszytu, tajga, preferuje wysokopienne bory świerkowe, świerkowo-jodłowe i mieszane z polanami i młodnikami. W Europie ściśle związana ze świerkiem lub jodłą. Również występuje w średnich górach i ich okolicach, aż po granicę lasu. Poza okresem lęgowym spotykana częściej w lasach mieszanych i liściastych, gdzie łatwiej o pokarm. Teren, gdzie przebywa musi być bogaty w dzienne kryjówki, dziuple (głównie po dzięciole czarnym) pełniące role spiżarni i lęgowisk, wysokie drzewa do obserwacji i oznaczania terytorium oraz otwarte przestrzenie, gdzie na polanach, śródleśnych łąkach lub torfowiskach może polować na myszy i ptaki śpiewające. Ptaki z wysokogórskich lasów schodzą zimą na niższe partie gór. Przeważnie jednak sóweczki są wierne swoim rozległym terenom lęgowym, a zwłaszcza samce.
Żywi się przede wszystkim niewielkie ptaki (sikory, zięby, rudziki), a w mniejszym stopniu gryzonie (myszy, norniki). Latem w diecie dominują drobne gryzonie - norniki zwyczajne i śnieżne, myszy i ryjówkowate. Zimą częściej łapie mniejsze ptaki - sikory lub zięby, a nawet drozdy, grubodzioby i dzięcioły duże (pomimo jego agresji i cięższej wagi)^. Tylko wyjątkowo zjada większe owady.
Poluje albo czatując na ofiarę, albo przeszukując korony drzew i dziuple. Zwykle robi to rano lub o zmierzchu, ale w okresie dokarmiania piskląt łowami zajmuje się przez cały dzień. Atakuje znienacka zwykle z odległości kilku-kilkunastu metrów, ściga ofiary tylko na krótkich odcinkach w prostolinijnym locie. Jak ją złapie zabija zdobycz szponami. Potrafi złapać ptaka w locie. Gdy sóweczka złowi więcej pokarmu niż jest w stanie zjeść robi w dziuplach zapasy, głównie zimą (na złą pogodę lub dokarmienie w razie potrzeby młodych). Zimą oszczędza energię przez całą dobę siedząc nieruchomo na gałęzi w osłoniętym od wiatru miejscu. Samo polowanie może jej zająć zaledwie paręnaście minut by po nim znowu znieruchomieć na resztę dnia.
Odgłosy sóweczki, głównie godowe, są rozpoznawane przez małe ptaki. Gdy je usłyszą, lub sztucznie się je odtworzy, wznoszą alarm i przylatują podpatrując skąd dochodzi (by zlokalizować drapieżcę).
Wypluwki mają wymiary około 25 x 10 mm, kolor szary, konsystencję dość zbitą. Charakterystyczne w nich są skruszone kości ofiar.
W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą. Liczebność w Polsce szacowana na 300-400 par, jednak prawdopodobnie jest to ocena zaniżona, ze względu na niewystarczającą liczbę badań.
Temu ptakowi zagraża najbardziej niszczenie naturalnych siedlisk - starych drzewostanów.