Gatunek niewielkiego ptaka z rodziny puszczykowatych
(Strigidae).
Zamieszkuje lasy północno-wschodniej Europy oraz Azji, aż po wschodnią Syberię
i rzekę Amur, lokalnie występuje na górzystych obszarach Europy Środkowej.
Gnieździć może się też w bardziej południowych rejonach. Północne populacje
częściowo wędrują na południe (samice są bardziej skłonne do wędrówek). Uważana
za relikt polodowcowy w Alpach, Pirenejach, średnich górach w Czechach i Niemczech.
W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy w górach, na Dolnym
Śląsku (Sudety i Bory Dolnośląskie), w Karpatach i na północnym wschodzie kraju
(przede wszystkim w Puszczy Białowieskiej, północne Podlasie). Poza tymi
regionami widywana bardzo rzadko.
To najmniejsza sowa występująca w Europie. Brak wyraźnego dymorfizmu
płciowego, jedynie samice nieco większe. Ma krępą sylwetkę. Okrągła głowa
niewielka (proporcjonalnie mniejsza niż u włochatki lub pójdźki), spłaszczona,
tułów okrągły z krótkim, brunatnym ogonem. Szara szlara słabo zaznaczona z
kilkoma współśrodkowymi pręgami barwy brązowej. Nad małymi żółtymi oczami
krótkie białe brwi. Głowa i grzbiet brązowe z białymi lub kremowoszarymi
prążkami, gęstymi i drobnymi na głowie. Największe plamy pokrywają barki. Spód
ciała biały z podłużnym, ciemnobrązowym plamkowaniem. Krótki ogon pokryty
jaśniejszym, poprzecznym prążkowaniem (5 paskami), podobnie prążkowane lotki.
Jest charakterystycznie zadarty do góry. W pozycji siedzącej ogon sięga daleko
poza czubki skrzydeł, a gdy ptak jest zdenerwowany porusza nim nerwowo na boki,
podobnie jak dzierzba, lub w górę i w dół, jak strzyżyk. Skok i palce gęsto
pokryte miękkimi piórami. Młode osobniki ciemniejsze, z jednolicie
ciemnobrązowymi bokami.
W locie przypomina sylwetką szpaka - skrzydła zaokrąglone, ogon
wachlarzowato złożony. W powietrzu porusza się falistym torem, jak pójdźka lub
prostoliniowym, jak lata szpak. Pod względem rozmiaru dorównuje drozdowi
śpiewakowi, choć potrafi złowić zdobycz tej samej wielkości, co ona.
Rozmiary
długość ciała
ok. 17 cm
rozpiętość skrzydeł
ok. 35–45 cm
Masa ciała
ok. 55–80 g
Głos godowy i terytorialny samca to monotonne gwizdy o zróżnicowanej
długości i wysokości. Głos godowy jest mniej donośny i niższy od
terytorialnego. Samica odzywa się bardzo wysokimi, długimi piskami na granicy
ludzkiej słyszalności. Poza sezonem lęgowym (od późnego lata do wczesnej
wiosny) obie płci odzywają się tzw. głosem zimowym – serią krótkich,
przyspieszających gwizdów o wznoszącej się melodii. Sóweczki odzywają się w
dzień, zwłaszcza o świcie i o zmierzchu, bardzo rzadko nocą (tylko w jasne,
księżycowe noce oraz krótko po zajęciu terytorium).
Gatunek osiadły, ale osobniki z gór i północy podejmują wędrówki, uciekając
przed niekorzystnymi warunkami zimowymi. Sóweczki są aktywne głównie o świcie i
o zmierzchu, a także nocą. Widywana najczęściej na czubkach świerków i innych
drzew, charakterystycznie zadzierając ku górze ogon i kiwając się. Lot falisty,
podobny do lotu dzięcioła. Na krótkich odcinkach lot bardzo szybki i zwinny.
Nie jest to ptak bardzo płochliwy, ale w dzień trudno go zauważyć, bo
przesiaduje zwykle w gęstwinie gałęzi drzew. Łatwiej ją spostrzec kiedy rano i
wieczorem przelatuje od miejsc swojego odpoczynku na wybrane przez siebie
punkty obserwacyjne z których wypatruje ofiar.
Starodrzewy (iglaste i mieszane) o bogatej strukturze, zwłaszcza podszytu, tajga,
preferuje wysokopienne bory świerkowe, świerkowo-jodłowe i mieszane z polanami
i młodnikami. W Europie ściśle związana ze świerkiem lub jodłą. Również
występuje w średnich górach i ich okolicach, aż po granicę lasu. Poza okresem
lęgowym spotykana częściej w lasach mieszanych i liściastych, gdzie łatwiej o
pokarm. Teren, gdzie przebywa musi być bogaty w dzienne kryjówki, dziuple
(głównie po dzięciole czarnym) pełniące role spiżarni i lęgowisk, wysokie
drzewa do obserwacji i oznaczania terytorium oraz otwarte przestrzenie, gdzie
na polanach, śródleśnych łąkach lub torfowiskach może polować na myszy i ptaki
śpiewające. Ptaki z wysokogórskich lasów schodzą zimą na niższe partie gór.
Przeważnie jednak sóweczki są wierne swoim rozległym terenom lęgowym, a
zwłaszcza samce.
Żywi się przede wszystkim niewielkie ptaki (sikory, zięby, rudziki), a w
mniejszym stopniu gryzonie (myszy, norniki). Latem w diecie dominują drobne
gryzonie - norniki zwyczajne i śnieżne, myszy i ryjówkowate. Zimą częściej
łapie mniejsze ptaki - sikory lub zięby, a nawet drozdy, grubodzioby i dzięcioły
duże (pomimo jego agresji i cięższej wagi)
. Tylko wyjątkowo zjada
większe owady.
Poluje albo czatując na ofiarę, albo przeszukując korony drzew i dziuple.
Zwykle robi to rano lub o zmierzchu, ale w okresie dokarmiania piskląt łowami
zajmuje się przez cały dzień. Atakuje znienacka zwykle z odległości
kilku-kilkunastu metrów, ściga ofiary tylko na krótkich odcinkach w
prostolinijnym locie. Jak ją złapie zabija zdobycz szponami. Potrafi złapać
ptaka w locie. Gdy sóweczka złowi więcej pokarmu niż jest w stanie zjeść robi w
dziuplach zapasy, głównie zimą (na złą pogodę lub dokarmienie w razie potrzeby
młodych). Zimą oszczędza energię przez całą dobę siedząc nieruchomo na gałęzi w
osłoniętym od wiatru miejscu. Samo polowanie może jej zająć zaledwie paręnaście
minut by po nim znowu znieruchomieć na resztę dnia.
Odgłosy sóweczki, głównie godowe, są rozpoznawane przez małe ptaki. Gdy je
usłyszą, lub sztucznie się je odtworzy, wznoszą alarm i przylatują podpatrując
skąd dochodzi (by zlokalizować drapieżcę).
Wypluwki mają wymiary około 25 x 10 mm, kolor szary, konsystencję dość zbitą.
Charakterystyczne w nich są skruszone kości ofiar.
W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą. Liczebność w Polsce szacowana na
300-400 par, jednak prawdopodobnie jest to ocena zaniżona, ze względu na
niewystarczającą liczbę badań.
Temu ptakowi zagraża najbardziej niszczenie naturalnych siedlisk - starych
drzewostanów.